Böbrek taşı nedir?
İdrar birçok çözünmüş mineral ve tuz içerir. İdrarınızda bu mineraller ve tuzlar yüksek düzeylere ulaştığında taş oluşabilir. Böbrek taşları ilk oluştuklarında çok küçüktürler ancak boyut olarak büyüyebilir, hatta böbreğin iç boşluklarını doldurabilir. Bazı taşlar böbrekte kalır ve herhangi bir sorun yaratmaz. Bazen böbrek taşı, böbrek ile mesane arasındaki tüp olan üreterden aşağı doğru ilerleyebilir. Taş mesaneye ulaşırsa idrarla vücuttan atılabilir. Taş üretere takılırsa böbrekten idrar akışını engeller ve ağrıya neden olur.
Böbrek taşları ne kadar yaygındır?
Her on kişiden birinin hayatının bir döneminde böbrek taşı sorunu yaşayacağı tahmin edilmektedir.
Kimin böbrek taşı alma olasılığı daha yüksektir? Risk faktörleri nelerdir?
Böbrek taşı gelişimi için çeşitli risk faktörleri vardır. Bunlar:
- Yeterince sıvı içmemek.
- Taşları oluşturan maddeleri içeren bir beslenme düzenine sahip olmak:
- Et ve kümes hayvanları (hayvansal proteinler),
- Sodyum (tuz oranı yüksek diyetler)
- Şekerler (fruktoz, sakaroz ve mısır şurubu).
- Ailede böbrek taşı öyküsü olması.
- İdrar yollarınızda tıkanıklık olması.
- Egzersiz (çok fazla veya çok az), obezite ve kilo verme ameliyatı.
- Bazı tıbbi durumlar ve ilaçlar taş geliştirme riskinizi artırabilir.
Böbrek taşları genetik (kalıtsal) mi?
Evet, böbrek taşları ailelerde görülebilir.
Böbrek taşının oluşması ne kadar sürer?
Yıllarca böbrek taşlarınız semptom vermeden böbreğinizde durabilir. Böbrek taşından kaynaklanan ağrı genellikle taş yerinden oynadığında kanalı tıkadığında veya böbrekten dışarı çıktığında oluşur. Bazen bir taş birkaç ay içinde daha hızlı oluşabilir.
En sık görülen böbrek taşı türleri nelerdir?
Böbrek taşının en yaygın türü kalsiyum oksalat taşıdır. Bu tip idrarda kalsiyum ve oksalat birleştiğinde meydana gelir. Yüksek miktarda oksalatınız, düşük miktarda kalsiyumunuz olduğunda ve yeterince sıvı içmediğinizde ortaya çıkabilir. Bazı kişilerin idrarında çok fazla kalsiyum bulunur ve bu da kalsiyum taşı riskini artırır. İdrarda normal miktarda kalsiyum olsa bile başka nedenlerden dolayı kalsiyum taşları oluşabilir.
İkinci sıklıkta görülen taş türü ürik asit taşlarıdır. Ürik asit vücuttaki kimyasal değişikliklerden kaynaklanan atık bir üründür. Bunlar, hayvansal proteinlerin (et, tavuk ve balık) bir yan ürünü olan pürin adı verilen doğal bir maddeden gelir. Yüksek pürin alımı, doğru koşullar altında böbreklerde taş oluşturabilen monosodyum üratın daha yüksek üretimine yol açar.
Struvit taşları (enfeksiyon taşları) daha nadir görülen bir taş türüdür. Bu taşlar kronik idrar yolu enfeksiyonları (İYE) ile ilişkilidir. Bu taşlar genellikle büyüktür, dallıdır ve sıklıkla çok hızlı büyürler. Böbreklerinde veya mesanelerinde uzun süreli kateter bulunanlar ve nörolojik bozukluklar (felç, multipl skleroz ve spina bifida) nedeniyle mesane boşaltımı zayıf olan kişiler bu taşların gelişmesi açısından en yüksek risk altındadır.
Sistin taşları taşların yüzde 1'inden azını oluşturur. Sistin, belirli gıdalarda bulunan bir amino asittir ve Sistinüri (idrarda çok fazla sistin bulunması) nadir görülen, kalıtsal bir metabolik bozukluktur. İdrarda yüksek miktarda sistin bulunması taş oluşumuna neden olur. Sistin taşları sıklıkla çocukluk çağında oluşmaya başlar.
Birden fazla böbrek taşım varsa hepsi aynı maddelerden mi oluşuyor? Böbrek taşını oluşturan maddeler farklı olabilir. Bir kalsiyum oksalat taşı ve ürik asitten meydana gelmiş bir taşınız olabilir.
Böbrek taşlarının belirtileri nelerdir?
Küçük böbrek taşlarınız olduğunda bunu farketmeyebilirsiniz. Ancak hareket etmeye başladığında veya çok büyüdüğünde çeşitli semptomlara neden olabilir:
- Karnınızın yan tarafında sırta doğru ağrı hissetmek. Bu ağrı gelip gidebilen tarzda olabilir. Ayrıca şiddetli hale gelebilir ve acil servise gitmenize neden olabilir. Erkeklerde ağrı testise vurabilir.
- Ağrıyla birlikte bulantı ve/veya kusmanın olması.
- İdrarınızda kan görmek.
- Daha sık idrara çıkma ihtiyacı hissetmek.
- İdrarda yanma (Enfeksiyon)
Taş üreteri tıkadıysa ne olur? Böbrekinizi mesanenize bağlayan tüp olan üreteri tıkayan bir böbrek taşı böbrek enfeksiyonuna neden olabilir. Bunun nedeni atık ürünlerin tıkanıklığı geçememesidir, bu da bakteri oluşumuna neden olabilir. Aynı zamanda buna bağlı böbrek fonksiyon bozukluğuda gelişebilir.
Böbrek enfeksiyonunun belirtileri böbrek taşı belirtilerine benzer ancak şunları da içerebilir:
- Yüksek ateş
- Üşüme ve titreme
- Çok zayıf veya yorgun hissetmek
- Bulanık ve kötü kokulu idrar
Böbrek taşları nasıl teşhis edilir?
Böbrek taşı tanısı tıbbi öykü, fizik muayene ve görüntüleme testleri ile yapılır. Doktorunuz böbrek taşlarının tam boyutunu, şeklini ve yerini bilmek isteyecektir.
Görüntüleme tetkikleri: Bir röntgen, ultrasonografi ve tomografi (CT) taraması böbrek taşlarınızın boyutunu, şeklini, yerini ve sayısını tespit etmeyi sağlayacaktır. Bu testler doktorunuzun hangi tedaviye ihtiyacınız olduğuna karar vermesine yardımcı olur.
Kan testi: Böbreklerinizin fonksiyonunu değerlendirmek ve böbrek taşlarına yol açabilecek biyokimyasal sorunları tespit etmek için yapılır.
İdrar testi: Olası enfeksiyon, kan ve böbrek taşlarını oluşturan maddelerin düzeylerini inceleyen testler yapılabilir.
Böbrek taşlarına ne sebep olur?
Kandaki atık ürünler bazen böbreklerin içinde birikerek kristaller oluşturabilir. Zamanla kristaller birikerek taş oluşturabilir. Aşağıdaki durumlarda bunun gerçekleşmesi daha olasıdır:
- Yeterince sıvı alınmaması
- Bazı türde ilaçların alınıyor olması
- İdrarınızdaki belirli maddelerin düzeylerini yükselten tıbbi bir durumunuz varsa
Böbrek taşı düşerken ağrı ne kadar sürer?
Taştan kaynaklanan ağrı birkaç gün devam edebilir. Ancak ağrı bir haftadan fazla sürerse, daha fazla tıkanma olup olmadığını (bazen kalan taş parçası nedeniyle) görmek için tekrarlanan bir görüntüleme testi (genellikle ultrason) yapılır.
Böbrek taşları böbrek hastalığına neden olur mu?
Böbrek taşınız varsa, daha fazla böbrek taşı ve kronik böbrek hastalığı açısından daha yüksek risk altındasınız demektir.
Böbrek taşları nasıl tedavi edilir?
Küçük böbrek taşlarının tedavisi
Küçük böbrek taşları siz onları düşürene kadar ağrıya neden olabilir ve bu genellikle birkaç gün sürer. Doktorunuz ağrıya yardımcı olması için steroidal olmayan bir anti-inflamatuar ilaç (NSAID'ler) önerebilir.
Belirtilerinizi hafifletmek için ve taşın düşmesini kolaylaştırmak doktorunuz şunları da önerebilir: Gün boyunca bol miktarda sıvı içmek, alfa blokerler (taşların geçmesine yardımcı olan ilaçlar)
Taşlar düşene kadar her gün, gün boyunca 3 litreye kadar sıvı içmeniz gerekir. Yeterince sıvı içtiğinizden emin olun. Eğer idrarınız koyu renkli ise yeterince su içmiyorsunuz demektir. İdrarınızın rengi açık olmalıdır.
İbuprofen gibi steroidal olmayan bir anti-inflamatuar ilaçlar ( NSAID'ler) akut böbrek taşı krizi geçirirken, özellikle de böbrek hastalığı öyküsü olanlarda ve diyabet, hipertansiyon ve obezite gibi ilişkili hastalıklarda alındığında böbrek yetmezliği riskini artırabilir bu nedenle aşırı kullanımından sakınılmalıdır.
Büyük böbrek taşlarının tedavisi
Böbrek taşlarınız doğal yolla atılamayacak kadar büyükse genellikle ameliyatla ihtiyaç duyulur. Tedavi yöntemleri şunlardır:
- Şok dalgası litotripsi (SWL)
- Üreteroskopi
- Perkütan nefrolitotomi (PCNL)
- Açık cerrahi
Ameliyatınızın türü taşlarınızın boyutuna ve yerine bağlı olacaktır.
Şok dalgası litotripsi (SWL)
Bu prosedürde, yüksek enerjili şok dalgaları taşlara gönderilir. Şok dalgaları taşları parçalayarak vücudunuzdan küçük parçalar hailde atmanızı sağlar. SWL rahatsız edici bir tedavi şekli olabilir, bu nedenle genellikle ağrı kesici ilaç verildikten sonra gerçekleştirilir. Böbrek taşlarınızı başarılı bir şekilde tedavi etmek için 1 seanstan fazla SWL seansına ihtiyacınız olabilir.
Üreteroskopi
Üreteroskopi, üreteroskop adı verilen uzun, ince bir teleskopun, üretradan (mesanenizden idrarı dışarı taşıyan tüp) geçirilmesini içerir. Daha sonra mesanenizi böbreğinize bağlayan üreterinize geçilir ve taşa ulaşılır. Cerrah bir alet kullanarak taşı nazikçe çıkarmayı deneyebilir ya da idrarınızla doğal olarak dökebilmeniz için lazer enerjisini kullanarak taşı küçük parçalara ayırabilir. Üreteroskopi genel anestezi altında gerçekleştirilir.
Perkütan nefrolitotomi
Sırtınızda küçük bir kesi yapılır ve nefroskop adı verilen ince bir teleskopik alet buradan böbreğinize geçirilir. Taş, lazer veya pnömatik enerji kullanılarak kırılarak böbrek dışına alınır. Genel anestezi altında gerçekleştirilir. Böbrek taşları diğer yöntemlerle tedavi edilemediğinde (çok fazla taş olması, taşların çok büyük veya ağır olması veya konumları nedeniyle) perkütan nefrolitotomi düşünülür.
Açık taş ameliyatı
Minimal invaziv prosedürlerle karşılaştırıldığında nadiren gerçekleştirilir.
Tedavi komplikasyonları nelerdir?
Büyük böbrek taşlarının tedavisinden sonra komplikasyonlar ortaya çıkabilir.
Olası komplikasyonlar uygulanan tedavinin türüne ve taşlarınızın boyutuna ve konumuna bağlı olacaktır. Komplikasyonlar şunları içerebilir:
- İdrar yolu enfeksiyonu (İYE)
- Sepsis, kan yoluyla yayılan ve tüm vücutta semptomlara neden olan bir enfeksiyon
- Taş parçalarının neden olduğu üreter tıkanması
- Üreter yaralanması
- Ameliyat sırasında ve sonrasında kanama
- Ağrı
Çocuklarda böbrek taşı nasıl tedavi edilir?
Çocuklarda da tedavi yöntemleri yetişkinlerle benzerdir. Çocukların taşları daha kolay düşürebilmeleri nedeniyle SWL daha sıklıkla kullanılmaktadır.
Böbrek taşının düşmesi ne kadar sürer?
Böbrek taşını düşürmeniz için gereken süre taşın boyutuna göre değişmektedir. 4 mm'den (milimetre) küçük bir taş bir ila iki hafta içinde düşebilir. 4 mm'den büyük bir taşın tamamen düşmesi yaklaşık iki ila üç hafta sürebilir. Taş mesaneye ulaştığında genellikle birkaç gün içinde düşer, ancak özellikle prostatı büyük olan yaşlı bir erkekte daha uzun sürebilir. Ancak taş hala üreterde olsa bile ağrı azalabilir, bu nedenle taşı dört ila altı hafta içinde düşürmezseniz tekrar doktorunuza başvurmanız önemlidir.
Gelecekteki taş oluşumundan nasıl korunulabilir?
Diyet Değişiklikleri
- Her gün yeterince sıvı tüketin
Bu, yeni taş oluşma riskinizi azaltmanın en önemli yoludur. Egzersiz sırasında veya sıcak havalarda terlediğinizde kaybettiğiniz sıvıları yerine koymak için daha fazla su içmelisiniz. Tüm sıvılar, sıvı alımınıza dahildir. Ancak çoğunlukla kalorisiz veya düşük kalorili içecekler içmek en iyisidir.
Sistin taşı oluşturan kişilerin diğer taş oluşturanlara göre daha fazla sıvı içmelerini gerekmektedir. İdrarınızdaki sistin düzeylerini azaltmak için genellikle 4 litre sıvı almalısınız.
- Diyetinizdeki tuz miktarını azaltın
Sodyum hem idrar kalsiyumunun hem de sistininin çok yüksek olmasına neden olabilir.
- Meyve ve sebze yiyin
Meyve ve sebze yemek size potasyum, lif, magnezyum, antioksidanlar, fitat ve sitrat verir ve bunların hepsi taş oluşumunu önlemeye yardımcı olabilir.
- Daha az et yiyin
Sistin veya kalsiyum oksalat taşları oluşturuyorsanız ve idrar ürik asidiniz yüksekse doktorunuz size daha az hayvansal protein yemenizi söyleyebilir.
- Suyunuza taze limon suyu ekleyin
- Gazlı içeceklerden kaçının
Kalsiyum oksalat böbrek taşı geliştirirsem kalsiyumu diyetimden çıkarmalı mıyım?
Kalsiyumdan oluşan böbrek taşları geliştirirseniz, kalsiyum içeren gıdaları yemeyi bırakma eğiliminde olabilirsiniz. Ancak bunu yapmamalısınız. En yaygın tür olan kalsiyum oksalat taşlarınız varsa, kalsiyum açısından normal veya yüksek ve oksalat açısından düşük bir diyet uygulamanız önerilir.
Oksalat oranı yüksek yiyecekler şunları içerir (bunları diyetinizde azaltın): Ispanak, ravent, çilekler çay, kurutulmuş bezelye ve fasulye, fındık ve fındık ezmesi, buğday kepeği.
